Yazım Kuralları (The Rules of Writing, Rechtschreibregeln, Les Règles d'orthographe)
YAZIM KURALLARI
1) “de” bağlacının ve “de” bulunma durum ekinin yazımı:
— “de” “da” bağlacı daima ayrı yazılır.
— Bulunma eki “-de,-da, -te,-ta” ise bitişik yazılır.
— Bunları şu şekilde ayırt ederiz: Cümleden “de”yi çıkartırız, eğer cümlenin yapısında bir bozukluk olmuyorsa o “de” bağlaçtır. Cümlenin yapısı bozuluyorsa o “de” bulunma durum ekidir.
— Bağlaç olan “de, da” cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısında bir bozukluk olmaz.
— *Kitap da alacağım.(Kitap alacağım)
— *Sen de onun gibisin.(Sen onun gibisin)
— Bulunma durum eki cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısı bozulur.
— *Sende bir şeylerim kaldı.(Sen bir şeylerim kaldı)
— *Onu otobüste gördüm.(Onu otobüs gördüm)
2) “ki” bağlacının ve “-ki” ekinin yazımı:
— Türkçede üç çeşit “ki” vardır:
— Bağlaç olan“ki”
— Adıl olan (ilgi zamiri) “–ki”
— Sıfat yapan “–ki”
— Bağlaç olan “ki” daima ayrı yazılır. Sıfat yapan
“-ki” ve adıl olan “-ki” sözcüğe bitişik yazılır.
2.1. Bağlaç olan “-ki” ekinin yazımı:
— Bağlaç olan “ki” daima ayrı yazılır.
— Diğer “ki” ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartırız, cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o “ki” bağlaç olan “ki”dir.
— Ayrıca bağlaç olan ki’nin daha vurgulu söylenir
— *Duydum ki unutmuşsun.(Duydum, unutmuşsun.)
— *Sen ki dünyalara değersin.(Sen dünyalara değersin.)
2.2.Adıl olan “ki”nin yazımı:
— Zamir olan –ki’ bir ismin yerini tutar ve genellikle zamirlerin üzerine gelir.
— –ki’den sonra –ler çokluk ekini getirebiliyorsanız o –ki zamir olan –ki’dir.
— *Kalemim yok, seninki(ler)ni kullanabilir miyim?
— *Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmuş.
— Cümle içerisinde –ki zamirinden sonra –ler ekini getirdiğimizde cümlede herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor. Öyleyse bu –ki’ler ilgi zamiridir.
2.3. Sıfat yapan “ki”nin yazımı:
— Sıfat yapan –ki sıfat tamlaması kurar.
— Sıfat yapan –ki her zaman bitişik yazılır.
— Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diğer –ki’lerden ayırt ederiz.
— *Sokaktaki çocuklara sahip çıkmalı.(Hangi çocuklar?)
— *Sınıftaki öğrenciler dışarı çıksın.(Hangi öğrenciler?)
3. “mi” soru ilgeci(edatı) yazımı:
— “mı, mi, mu, mü” soru edatı her zaman ayrı yazılır.
— *Yârim İstanbul’u mesken mi tuttun?
— *Öğrenci misiniz?
— Olumsuzluk eki –ma,-me’nin darlaşmış biçimi birbiriyle karıştırılmamalıdır:
— *Gelmiyor musun?
— *Niçin beni dinlemiyorsun?
4)Sayıların yazımı:
— Sayılar daima ayrı yazılır; ancak çek ve senetlerde sahtekârlığın önlenmesi amacıyla bitişik yazılır.
— *Yaş otuz beş yolun yarısı eder.
— *Okulumuzda tam üç yüz bir öğrenci var.
5)Kısaltmaların Yazımı:
— Kurum ve kuruluş kısaltmalarında nokta konmaz.
— *TBMM *PTT *THY *TDK *DSİ
— Kısaltmalar ek gelirken son harf okunuşu esas alınır.
— *Kardeşim THY’da çalışıyor.(yanlış)
— *Kardeşim THY’de çalışıyor.(doğru)
— *Aç bakalım TV’da ne var? (yanlış)
— *Aç bakalım TV’de ne var? (doğru)
— Tek bir sözcük kısaltılıyorsa sonuna nokta konur:
— *Dr. *Doç. * c. * s. * bk.
6)Gün ve Ay Adlarının Yazımı:
— Cümle içinde geçen gün ve ay isimleri küçük harfle başlar; ancak gün ve ay isimleri bir tarihe bağlanmışsa yani yanında bir rakam varsa büyük harfle başlatılır.
— *Okullar haziranda kapanıyor.(doğru)
— *Okullar 14 Haziran’da kapanıyor.(doğru)
— *Sınav 16 haziran’da yapılacak(yanlış)
— *Sınav 16 Haziran’da yapılacak. (doğru)
7)Yön İsimlerinin Yazımı:
— Yer-yön bildiren (doğu, batı, güney, kuzey, orta…) sözcükler, tek başına ya da özel isimden sonra kullanıldıklarında küçük harfle,özel isimden önce kullanıldıklarında büyük harfle başlar:
— *Siz Kuzey Amerika’yı gördünüz mü?
— *Siz Amerika’nın kuzeyini gördünüz mü?
— NOT: Yer-yön bildiren kelimeler eğer bir insan topluluğunun yerini tutuyorsa büyük harfle başlatılmalıdır.
— *Bu konuda Batı bizi anlamıyor.
— *Dün Doğu bu haberle çalkalandı.
8.Coğrafi Terimlerin Yazımı:
— “Ay, Güneş, Dünya, Mars…” gibi kavramlar terim olarak kullanılırsa büyük harfle, bunun dışında kullanılırsa küçük harfle başlar:
— *Ay, Dünya’nın uydusudur.
— *Siz, Dünya’nın Ay’a ve Güneş’e olan uzaklığını biliyor musunuz?
— *Daha dünyalar kadar işim var.(terim değil)
— *Pencereden güneş girmiyordu.(terim değil)
9)Tarihlerin Yazılışı:
— Gün ve yıl sayıları rakamla; ay, hem rakamla hem de yazıyla gösterilebilir:
— *21 Mart 1978 *25.11.1930 *11.X.2000 *10/10/2010
— Tarih bildiren sayılardan sonra gelen ekler, kesme işaretiyle ayrılır.
— *19 Mayıs 1919’da *18.12.1933’te
10)Birleşik Sözcüklerin Yazımı:
— İki ya da daha çok sözcüğün yeni bir kavramı karşılamak üzere birleşip kalıplaşmasıyla oluşan sözcüklere birleşik sözcük denir.
— Birleşik sözcüklerden bazıları bitişik yazılırken bazıları da ayrı yazılır. Bir birleşik sözcüğün bitişik yazılması için şu özellikleri taşıması gerekir:
a)Anlam Kaymasıyla Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişiktir:
— Hanımeli, Kabakulak, Suçiçeği, Kuşpalazı
b)Ses Değişikliğiyle Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişiktir:
— Sütlaç, Kaynana, Nasıl, Niçin, Zannetmek, Emretmek
c)Tür Değişmesiyle Oluşmuş Birleşik Sözcükler Bitişik Yazılır:
— Gecekondu, Biçerdöver, Bilirkişi, Dedikodu, Ateşkes
d)Kurallı Birleşik Fiiller Bitişik Yazılır:
— *Yapıverdi, Alıverdi, Öpüver, Koşuver (Tezlik birleşik fiili)
— *Yapabildi, Yürüyebiliyor, Çalışabilmiş (Yeterlilik birleşik fiili)
— *Bakakaldı, Süregelmiştir, Koşadursun (Süreklilik birleşik fiili)
— *Düşeyazdı, Öleyazdı(Yaklaşma birleşik fiili)
— NOT: Etmek, olmak yardımcı eylemleri önündeki isimle birleşirken önündeki isimde bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa bitişik, yoksa ayrı yazılır:
— Hissetmek, Reddetmek, Emretmek,
— Terk etmek, Hasta olmak, Ayırt etmek…
11)İkilemelerin Yazımı:
— İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına herhangi bir noktalama işareti konmaz.
— *Beni er geç anlayacaksın.
— *Sen de doğru dürüst bir iş bulamadın gitti.
— *Beni görüce koşa koşa yanıma geldi.
12)Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler:
— 1)Her cümle büyük harfle başlar:
— 2)Başlıkların her sözcüğü büyük harfle başlar:
— 3)Bütün özel adlar büyük harfle başlar.
— a)Kişi ad ve soyadları:
— b)Hayvanlara verilen adlar:
— c)Ulus, mezhep, tarikat din adları:
— d)Ülke adları:
— e)Bulvar, sokak, mahalle adları:
— f)Kıta, bölge, dağ, ova, deniz, göl, ırmak…adları:
— g)Kurum, kuruluş, örgüt, parti, dernek adları:
— h)Yapı, yapıt, kitap, dergi, gazete adları:
— i)Unvanlar, takma adlar:
— ı)Dil adları:
— j)Din ve mitoloji kavramları:
— k)Milli ve dini bayram adları büyük harfle başlar:
13)Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi:
— Türkçede kelimeler bölünebilir; fakat heceler bölünemez.
— …………………………………………………gel-
iyorum (yanlış)
— …………………………………………………ge-
liyorum (doğru)
— Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf kalmaz.
— ……………………………………………………a-
— raba (yanlış)
— ...………………………………………………ara-
— ba (doğru)
— Kesme işareti satır sonuna geldiği zaman yalnız kesme işareti kullanılır; ayrıca kısa çizgi kullanılmaz.
— ……………………………………………Edirne’-
nin (yanlış)
— ……………………………………………Edirne’
nin (doğru)
— ………………………………………………2005’-
te (yanlış)
— ...……………………………………………2005’
te (doğru)
KAYNAKÇA:
— BABADAĞ Okt.Mert, Muğla Üniversitesi Ders Notları, Muğla-2012
— BABADAĞ Okt.Mert, SAÜ-Yüksek Lisans Ders Notları, Web-Sakarya-2010
— TDK İmlâ Kılavuzu, TDK Yay, Ankara-2010
— DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca Türkçe Lügât, Aydan Web Ankara-2000
